Пассив Барилгын Хүрээлэн ТББ нь эрчим хүчний сайдын зарцуулахаар төлөвлөж буй 177.4 тэрбум төгрөгийн хагас коксын туршилтыг эрс эсэргүүцэж байгаагаа үүгээр мэдэгдэж, 21-р зууны орчин үеийн Монгол Улсын нийслэл хотод хийгдэх шаардлагатай байгаа ажил, авах ёстой арга хэмжээг санал болгож байна.

Утаа орчны бохирдлыг бууруулах ажил нэн түрүүнд амьдрах сууцанд хийх дулаан хамгаалалтаас эхлэх ёстой. Түлш зарцуулалт өндөртэй монгол гэр, тоосгон байшинд түлэх түлш болон зуух янданг сайжруулах ажилд даруй 1 их наяд төгрөгийг улсын сан хөмрөгөөс зарцуулсан ч ямар ч амжилтанд хүрсэнгүй. Түлшийг хямдруулах, цахилгаан дулааны эрчим хүчийг үнэгүйдүүлэх буруу бодлогыг тууштай барьж ирсэн үе үеийн эрх баригчийн буруу шийдвэрийн үр дүнд барилга байгууламжийн дулаан алдагдал маш өндөр байгаа гэж үзэж байна.

Тиймээс бодлогын эрс шинэчлэл хийж утаа үүсэх шалтгаантай нь тэмцэх цаг болсон байна.

Бидний хийсэн туршилтаар идэр есийн хүйтэнд огт гал түлэхгүйгээр  аквариумтай алтан загас нэмэх 20 хэмтэй өвөлжиж чадсан. Пассив барилгын үндсэн зарчим болох дулаан алдагдал багатай байшинд дулаан сэргээгчтэй агаар сэлгэх замаар ая тухтай амьдрах орчныг бүрдүүлж болдог гэдгийг нотлон харуулсан билээ. Тиймээс утаанаас бүрэн ангижрах гарц гаргалгааны гол түлхүүр нь пассив аргачлалаар барилга байшингаа дулаалах, халаалтын эрчим хүчний хэрэгцээг эрс бууруулах ажил юм.

Үүнд дараах 2 үндсэн хөшүүрэг хэрэгтэй.

1) Яндангүй амьдрахад бодлогын болон санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх.

2) Нүүрс, цахилгаан дулааны эрчим хүчний тарифыг чөлөөлж зах зээлийн зарчимд нийцүүлэх.

Дээрх хүрээнд хамаарах цогц арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэх нь хэдий хэмжээний дүнтэй болохыг харуулахын тулд эхний ээлжинд хотын төвийн ойролцоо сонгосон дүүрэгт байрлах яндантай айл өрх албан газруудад гал түлэхгүй байх пассив шийдлийг санал болгосноор даруй 10,000 янданг нэг жилийн дотор буулгана.

 Ингэснээр 10 хувиар агаар орчны бохирдол буурах юм.

Үүнийг шат дараатай 20, 30, 50 мянган яндан гэж явсаар УБ хотод халаалтанд гал түлэхийг 2028 он гэхэд бүрэн зогсоох боломжтой.

1. Эдгээр янданг буулгаж нүхийг бөглөж дулаалсанаар даруй 30-50% дулаан алдагдал буурах ба, цаашид нэмж дулаалах шаардлагатай тохиолдолд хөнгөлөлттэй зээл санал болгох ёстой. Жишээлбэл 50 м2 байшинтай нэг айл жилдээ 1 сая төгрөгийн сайжруулсан түлш түлдэг байсан бол яндангаа буулгаснаар 5 жилийн хугацаатай 5 сая төгрөгийн хүүгүй зээлд хамрагдах боломжтой.

Мөн тухайн түлшинд өгдөг татаасын хэмжээ болох 3 сая төгрөгийг 5жилээр бодож буцалтгүй тусламж хэлбэрээр өгөх боломжтой. Ингээд зөвхөн түлшинд өгдөг байсан 20 сая төгрөгөөр байшингаа дулаалж яндангүй, утаагүй тав тухтай амьдрах боломж нээгдэх юм.

Дулаалга хийгдсэн айлуудад шөнийн дулаан хуримтлууртай чулуун халаагуурыг хөнгөлөлттэй үнээр санал болгож (цэвэр агаар нэмэлт санхүүжилтийн төсөлд хэрэгжиж буй), оройн оргил ачааллын үед цахилгаан хэрэглээг эрс бууруулах боломжтой. Нэг айлд шөнийн цахилгаан хэрэглээний 700 кВт.ц/сар хүртэлх хөнгөлөлтийг хэвээр үргэлжлүүлэх ба ахуйн хэрэглээний түвшинд 500 кВт.ц/сар хүртэл оргил ачаалалд оролцох, түүнээс илүү гарсан хэрэглээнд одоогийн мөрдөгдөж байгаа тарифаас 3  дахин өндөр төлбөр тооцох замаар хэрэглэгчийн дадал хэвшлээс шалтгаалж болох хэтэрсэн хэрэглээг танах боломжтой.

Энэ цогц арга хэмжээний үр дүнд иргэд байшингаа сайтар дулаалах, зөв зохистой, цомхон эрчим хүчний хэрэглээтэй болох, санхүүгийн дарамт багатай, ашиглалтын зардал багатайгаар цэвэр халаалтын горимд шилжих бололцоотой болох юм. Мөн гэр хорооллын дэд төвүүдэд хийгдсэн ашиглалт муутай дэд бүтцийн шугам сүлжээг ашиглах боломж нэмэгдэж бодит утгаараа дэд бүтэц бүхий байшин хороолол бүрэлдэн бий болох суурь тавигдах юм.

2. Дэвшилтэт технологийн эрчим хүчний шинэ эх үүсвэртэй болтол тархмал эх үүсвэрийг дэмжиж айл өрхөөс өрсөлдөхүйц үнээр худалдан авах бодлого зохицуулалтыг хийх шаардлагатай.

Гэр хорооллын айл өрх өдрийн нартай цагаар 5кВт чадал үүсгэж сүлжээнд нийлүүлсэн бол өглөө эртлэн халаагуур залгах, цай хоолоо хийх зэрэг ачаалалдаа ашиглах кредит болгох замаар оргил ачааллын үеэс бусад үед шилжүүлэн ашиглах боломжтой хувилбарыг гаргаж өгөх шаардлагатай.

Ингэснээр суурь ачааллын горимд ажиллах шаардлагатай цахилгаан станцуудын горимд эерэг нөлөөлөхөөс гадна тархмал эх үүсвэрийн хүчин чадал, эдийн засгийн үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх боломж нээгдэх юм.

  Дулааны цахилгаан станц дээр үйлдвэрлэсэн дулаан үр ашиггүй зарцуулагдсаар байхад үйлдвэрлэлийн хүчин чадлаасаа 67% хэтэрсэн холболттой байна. Дулаан хэрэглэгчдэд барилга байгууламжын дулаан техникийн норм дүрмийг мөрдүүлэх, шошгожуулах, дулаан алдагдлыг бууруулах пассив аргуудыг өргөнөөр нэвтрүүлэх, дулааны тоолуурт системд нэн даруй шилжиж, хэрэглэгч хэрэглэснээрээ  бодит үнэ ханшаар нь төлбөрөө төлдөг болох замаар хүндрэлээсээ гарах боломжтой. Ингэснээр гэр хорооллын бүс дэх дахин төлөвлөлтийн ажлууд эрчимжиж, илүү хурдтай яндангүй болох боломж нээгдэнэ гэж үзэж байна.

Барилгын дулаан алдагдал эрс буурмагц төвлөрсөн дулаан хангамжаас хамааралгүй бие даасан уян хатан шийдлээр дулаан хангамжийн асуудлаа зохицуулах боломжтой болох тул их чадлын цахилгаан станцыг уурхайн аманд барьж байгуулах техникийн үндэслэл, боломж нэмэгдэнэ.

ПАССИВ БАРИЛГЫН ХҮРЭЭЛЭН ТББ

2023 оны 8 дугаар сар